จากสภาพทางภูมิศาสตร์ เกี่ยวกับสถานที่ตั้งของอาณาจักรล้านนาโบราณซึ่งถูกโอบล้อมไปด้วยป่าเขา ได้ส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวพื้นเมืองเป็นอย่างมาก เนื่องจากมีอัตราความเสี่ยงต่อภัยอันตรายที่อยู่รอบด้านค่อนข้างสูง ไม่ว่าจะเป็นภัยที่เกิดจากผลกระทบในการทำศึกสงคราม ภัยจากสัตว์ป่าน้อยใหญ่นานาชนิด อีกทั้งภัยที่เชื่อกันว่าเกิดจากอาถรรพ์ของภูติผีปีศาจและอาเพทต่างๆ จนนำไปสู่การแสวงหาสิ่งยึดเหนี่ยวทางใจ ซึ่งเป็นวัตถุที่มีความลี้ลับมหัศจรรย์อยู่ในตัวเอง สามารถคุ้มครองป้องกันภัยจากอาถรรพ์ร้ายและอันตรายต่างๆได้ เพราะเป็นของศักดิ์สิทธิ์ที่เกิดขึ้นมาจากการดลบันดาลของเทพยดาอารักษ์ ซึ่งได้แก่ วัตถุจำพวกเครื่องรางของขลังประเภทที่เป็นหินหรือแร่บางชนิด ที่เกิดขึ้นเองในพืชและสัตว์หรือที่เรียกกันว่า “คต” รวมทั้งแร่ธาตุศักดิ์สิทธิ์บางอย่างที่มีอยู่แล้วในธรรมชาติซึ่งเรียกกันว่า “เป๊ก” และ “เหล็กไหล” เป็นต้น นอกจากของศักดิ์สิทธิ์ตามที่ได้กล่าวมาแล้วนี้ ยังได้หมายรวมไปถึงแก้ววิเศษหรืออัญมณีมงคล 24 ชนิดอีกด้วย โดยชาวล้านนาเชื่อถือกันว่าอัญมณีมงคลทั้ง 24 ชนิดนี้ มีอานุภาพมาก สามารถคุ้มครองป้องกันภัยอันตรายให้กับผู้ที่ได้ครอบครองหรือสวมใส่ อีกทั้งยังสามารถดลบันดาลให้เกิดโชคลาภ ความสุข ยศฐาบรรดาศักดิ์ เกียรติยศชื่อเสียง ตลอดจนทรัพย์สินเงินทองให้เพิ่มพูนมั่งคั่งยิ่งขึ้น ซึ่งโบราณจารย์ได้ผูกเป็นคำกลอนอธิบายคุณลักษณะต่างๆของแก้ววิเศษหรืออัญมณีมงคล ทั้ง 24 ชนิดไว้ดังนี้

แก้วมงคลสมัยเก่า            อาจารย์เจ้าแบ่งไว้ 9 ประการ

แก้วดีมีอยู่มากหลาย                   แก้ววิเศษแท้มี 24 ดวง

คนใดควงเป๋นแหวนสุบมือ           ได้ถือทือขวัญถุงเป๋นหื้อหมั้น

บ่อึบอยากกลั้นสังอันใด                เงินคำจะไหลมาสู่เจ้า

จักอยู่สุขเนื้อเย็นใจ                     มีเข้าของเงินคำมารอม

จตุวีสติ แก้วหยาดฟ้า                  ลงมา 24 ดวงสู่โขงเขตห้อง

จากเทศท้องเมืองอินทร์               คือแก้วมหานิลไชยโชค

ลักษณะโฉลกถูกชาตา                 แก้ววิฑูรย์เลิศแล้ว

วิเศษแก้วอุทุมพร                       เนระจังกรวิเศษ

แก้วผักตบเทศมงคล                          วิฑูรย์ฝนแสนห่า

ข้าศึกล่าหนีไกล                          มรกตใสยอดเต้า

มียศทั่วเท้ามูลมา                        สุริยะประภาวิเศษ

วุฒิเทศนานา                              แก้วประภาชมชื่น

ข้าวของตี่นไหลมา                      วชิระเป๊กพรหมสามหน้า

ยศทั่วฟ้าเหลือหลาย                    วิฑูรย์ขนทรายงามแผ้ว

วิเศษแก้วเทศบานงาน                 แก้วปทัมราคคานชมช้อย

ควรค่าร้อยคำแดง                       จันทะแพงค่าหมื่น

แก้วสุริยะชื่นปากยำ                          มหานิลทรายคำกินบ่เสี้ยง

เหล็กขี้เหมี้ยงเกิดเป็นคำ               แก้วพระญาอินสวรยินผันโลก

แสนอโศกว่ายหัวลง                     วิฑูรย์องค์วิเศษ

ขนบุ้งเทศไหมสน                             ก๊อแดงประจญปราบแท้

ข้าศึกแลหนีไกล                          แก้วสีพลีใสสะอาด

ข่ามหน้าไม้นาดเป็นกระจวน         ปทัมก่านมวลวิเศษ

วิฑูรย์เทศสุขเกษม                              วิฑูรย์ดีผิวเผือก

น้ำค้างเกิดปลายเขา                      รัตนาเลาเลิศแล้ว

ชื่อว่าแก้วหมอกมุงเมือง                ฤทธีเรืองล้ำเลิศ

น้ำผึ้งเกิดเป็นดี เนระกันตี              มหามธุกันตีใสบ่เศร้า

ยศทั่วเท้าปราบชมพู                     อินทนิลแก้วเผือกงามผ่านแผ้ว

ย่อมหื้อแล้วมโนใจผู้ข้า                 เป็นรัตนาแก้วไธ้ 24 ดวงแลนา.......

(อ้างอิงบทกลอนจาก : www.sri.cmu.ac.th/~maeyinglanna/main8/main5.php )